INTERVIEW MET VADER IOAN TUDORACHE, PRIESTER EN LEERLING VAN VADER ARSENIE BOCA TE BOEKAREST.
Ik ontmoette Vader Ioan Tudorache voor het eerst tijdens een symposium te Boekarest in november 2012. Hij was er een van de sprekers, die getuigden over Vader Daniil (Sandu Tudor) en over ‘Rugul Aprins’ (d.i. Het Brandend Braambos). Tijdens zijn lezing vertelde Vader Ioan dat hij in het verleden ooit Vader Arsenie had ontmoet, met wie hij acht jaar lang als leerling werkte in het atelier van het Patriarchaat te Boekarest.
Vader Ioan Tudorache is momenteel gepensioneerd, maar hij gaat nog steeds voor in de Liturgie en de gebedsdiensten in de Serban Voda-kathedraal te Boekarest. Hij is erg geliefd bij de gelovigen, omwille van zijn zachtmoedigheid, oprechtheid en nederigheid. Hij werd priester op aanraden van Vader Arsenie Boca, die hem de kunst en de betekenis van het schilderen van iconen leerde.
Ik mocht de immense vreugde ervaren om vorig jaar, na de Liturgie op het feest van de Heilige Spyridon, Vader Ioan Tudorache te kunnen interviewen. Dit artikel is hiervan een verslag.
- Wanneer heb je Vader Arsenie voor het eerst ontmoet?
Ik ontmoette Vader Arsenie voor het eerst op 3 januari 1961 te Boekarest, in het schildersatelier van het Theologisch Instituut van het Roemeense Patriarchaat. Daar waren verschillende werkruimten waar kerkelijke voorwerpen werden gemaakt, b.v. voor non-ferro metalen en voor zilverfiligraan, waarin ook de noodzakelijke baden voor elektrolyse en galvanisatie aanwezig waren. Een atelier was voorzien voor het maken van kledij voor priesters. In het Patriarchaat werden er vaak workshops georganiseerd voor b.v. het schilderen van iconen of het maken van voorwerpen in email. In deze beide workshops was ik vanaf 1 augustus 1949 werkzaam.
Op 1 januari 1961 werd Vader Arsenie Boca aangenomen als schilder van fresco’s. Dat wist ik echter niet: ik meende dat hij de werkplaats bezocht om er eventueel een icoon te bestellen. Hij stede zichzelf op een aangename en verrassende manier voor. Hij had een imponerende gestalte, maar vooral zijn hemelsblauwe en stralende ogen maakten een onvergetelijke indruk. Zijn blik leek door te dringen tot in het diepste van je ziel. Omdat hij niet langer als priester werkzaam mocht zijn, was hij ook werelds gekleed: hij droeg geen soutane meer. Maar hij was een van ons, we hebben op ontzagwekkende wijze genoten van zijn aanwezigheid...
- Wat vertelde hij jou, toen hij het atelier binnenkwam?
‘Vrede zij met jullie!’ Dat waren zijn woorden, terwijl hij ons zegende. En hij kuste ons op het voorhoofd. Hij hield oprecht veel van ons. En van mij. Ik was toen nog heel jong, pas gehuwd. Hij zegende ons en vertelde ons toen dat hij een lange tijd met ons in het atelier zou blijven werken en ons zou begeleiden in het schilderen van fresco’s en iconen. En dat gebeurde ook. Ik heb met Vader Arsenie samengewerkt tot 1968. Toen vertrok hij naar Draganescu, waar hij 15 jaar lang werkte aan de restauratie en het verfrissen van het interieur van de kerk.
- Heb je al die tijd met Vader Arsenie gewerkt?
Ja, dagelijks. Elke dag opnieuw bracht hij ons iets anders bij. Hij vertelde ons prachtige verhalen. Hij leerde ons accenten leggen. Niet alleen in het afwerken van de schilderijen, maar ook en vooral in het beleven van de realiteit en van onze priesterroeping. Hij was echt een man van God, ook al mocht hij niet meer als priester door het leven gaan. Hij was werkelijk bezield van Gods Geest. Ruim 8 jaar had ik het voorrecht om zijn leerling te zijn en zijn geestdrift te mogen ervaren. Zijn gezicht straalde de innerlijke goedheid uit, die zijn wil richting gaf. Hij was nederig en stil, praatte weinig. Maar wat hij vertelde, was steeds erg betekenis- en waardevol. Ook wel erg aangrijpend soms. Zo was er zijn ervaring in de gevangenis, waar de bewakers op een dag een slang in zijn cel loslieten. Vader Arsenie vertelde hoe hij zich meteen in gebed tot God richtte en daardoor zijn onrust kon bedaren. Hij focuste zich op de slang, die zich afwendde en zich terugtrok. Niet zijn gebed, maar God Zelf had enig onheil voorkomen.
- Verschillende getuigen bevestigen dat Vader Arsenie zeggenschap had over dieren. Ze luisterden naar zijn stem?
Velen hebben het in hun verhalen gehad over de invloed van Vader Arsenie op dieren, maar veel belangrijker is zijn invloed op de menselijke ziel. Haast ontelbaar zijn de getuigenissen van mensen, die door Vader Arsenie werden geraakt. Zijn raad, zijn voorbeeld, zijn vraag om meer te bidden en om anders te gaan leven. Zijn aanmoediging om niet op te geven, maar sterk te blijven en om vol te houden. Met God en in God, met Christus en Zijn Moeder.
- Hoe was Vader Arsenie in het atelier? Wat schilderde hij?
Ik herinner mij dat zijn eerste werkstuk ‘De Opstanding van de Heer’ was, waarop de Heiland uit het graf opstijgt, zonder de zegels te verbreken. Het verheerlijkte, geestelijke Lichaam van Christus heeft het materiële graf reeds voor 2/3 verlaten. Het is een weergaloze weergave van wat het troparion van Thomaszondag ons leert: het graf kan Christus’ Opstanding niet tegenhouden. Het Leven overwint de dood.
- Hoe zou je het werk van Vader Arsenie Boca omschrijven?
De stijl kun je neo-byzantijns noemen, maar Vader Arsenie heeft de toepassing ervan op een eigen wijze vorm gegeven. Zijn werk is zonder meer onmiddellijk herkenbaar. Het geeft te maken met een bepaalde vorm van pointillisme. D.w.z. dat door het schilderen van stippen het werk een dieperliggende schoonheid krijgt, die reële weergave overstijgt.
- In de kerk van Draganescu werd een zelfde fresco ook op zo’n wijze geschilderd?
Links vooraan in het gebouw ziet de gelovige hoe Christus als het ware opstijgt uit het graf, het aardse en materiële ontstijgt en opgaat naar het Hemelse. De aura van de Opgestane Heer is bovendien transparant. De toeschouwer kijkt er door heen en ziet het landschap, dat refereert naar de heuvels van Vata de Sus en het Apuseni-gebergte. Het geheel is op een wonderlijke wijze een combinatie van de fysieke, natuurlijke realiteit en de geestelijke, bovennatuurlijke werkelijkheid. Een kruispunt waar het aardse, bederfelijke leven en het onaardse, onbederfelijke leven na de dood elkaar raken. Dat gegeven werd door Vader Arsenie in de kerk van Draganescu op een weergaloze manier tot expressie gebracht.
De reis van de menselijke ziel én de vereniging van de Goddelijke en menselijke natuur in Christus worden er op meesterlijke wijze geëtaleerd. De ziel van de mens is er als een transparante vonk, als een engel, die naar God snelt, naar de Hemel, naar Jezus Christus.
Mensen beweren vaak dat in vele heiligengezichten het gelaat van Vader Arsenie herkenbaar is. Dat kan inderdaad zo lijken, maar het is zeker geen bewust doel geweest. Vader Arsenie was te nederig, om zichzelf op die wijze te portretteren. Het komt echter wel vaker voor dat kunstenaars zichzelf in hun werk laten optreden. Wat wel als een paal boven water staat, is dat Vader Arsenie zijn hart en zijn ziel in zijn werk legde. Dat hij hierbij zichzelf onbewust heeft afgebeeld, kan inderdaad zijn… Het tafereel van de gekruisigde monnik en de fresco an Joannes de Doper worden hierbij vaak als referentiepunt gebruikt.
- Een mysterie?
Allicht wel. Het is mijn overtuiging dat God op een daadwerkelijke, maar ongekende wijze de schilders van fresco’s en iconen inspireert en door hun handen werkzaam is.
- En verder in Draganescu…?
Het Pantocrator-fresco is van een onaardse schoonheid en de letters in bladgoud, die het geheel omringen, dragen een eeuwige boodschap op, een gebed. “Heer, zie vanuit de Hemel neer op Uw Wijngaard, die Uw Rechterhand heeft aangelegd, en vervolmaak deze.”
Ook het fresco in de altaarruimte is buitengewoon. Het verwijst naar een Oecumenisch Concilie, waarin de Vaders de ketterijen bestreden. De interpretatie van Vader Arsenie is een fresco van kracht en triomf, waarbij het goede het kwade vernietigt.
Opmerkelijk is ook het rijke palet aan kleurschakeringen en tinten, die door Vader Arsenie worden gebruikt. De pastelkleuren kennen soms een levendig karakter, soms zijn ze eerder een vaag van aard.
Ook de Moeder Gods, die het Christuskind draagt, heeft iets van een krachtige, majestueuze verschijning en verwijst naar een onwankelbaar vertrouwen in haar steun en mededogen in onze strijd, hier op aarde, tegen de wereld van lijden en onrecht.
De kerk te Draganescu wordt ook wel eens de Sixtijnse Kapel van de Roemeense Orthodoxe Kerk genoemd. Het biedt immers ook een indrukwekkend totaalbeeld, zij het over de dingen, die ons in de toekomst te wachten staan. Als visionair had Vader Arsenie een klare kijk op wat er staat te gebeuren. Een aantal dingen uit het recente verleden zaten reeds als een voorzegging in het fresco verborgen. Zo valt er zonder enige twijfel de verwoesting van de Twin Towers op 9/11 af te lezen. Wie ernstig de symboliek van Vader Arsenie Boca bestudeert, kan beslist heel wat informatie uit dit monumentaal werk afleiden. Deze hedendaagse blik op wat de toekomst ons biedt, brengt ons in contact met Gods Heerlijkheid. Zelfs zonder Liturgie verheerlijken de getransfigureerde heiligen Gods Aanwezigheid hier op aarde, terwijl ze wachten op het ‘Heer-lijke’ ogenblik waarop tijdens de Liturgie het brood en de wijn veranderen in het Heilbrengend Lichaam en Levenschenkend Bloed van onze Heer Jezus Christus.
- Misschien kan nog niet alles in het fresco worden uitgelegd? Misschien wordt de onderliggende betekenis pas later duidelijk?
Dat klopt. Niemand weet wat Vader Arsenie in zijn werk verborgen heeft, maar na verloop van tijd wordt alles duidelijk. Het is een aansporing om dit fresco met intense aandacht te blijven bestuderen.
- Waaraan werkte Vader Arsenie tijdens zijn verblijf op het Patriarchaat?
In het atelier te Boekarest (Schitul Maicilor), waar ik met Vader Arsenie 8 jaar mocht samenwerken, heeft hij tientallen, misschien zelfs honderden iconen en fresco’s gemaakt, op hout én op canvas. Minder bekend zijn zijn werken op email, waarbij het schilderij in email wordt gebrand bij een temperatuur van 1000°C (elektrische oven of gasoven). Het is een geduldig en veeleisend werk. Ons team, dat uit een viertal personen bestond, heeft met Vader Arsenie vele kunstwerken gemaakt voor zowel onze nationale hiërarchen, als vele bisschoppen en aartsbisschoppen uit het buitenland.
Vader Arsenie volgde ook cursussen bij de Academie voor Schone Kunsten. Wat hij daar leerde, gaf hij met veel liefde en geduld ook aan ons door.
- Tijdens de lezing vertelde jij ons dat je op aanraden van Vader Arsenie priester werd…
Dat klopt. Ik had mijn studie aan de Theologische Hogeschool onderbroken, omdat ik dacht dat ik louter iconenschilder wou worden. Vader Arsenie verijdelde echter deze eenvoudige droom. Hij zei mij: “Zoon, je moét een andere richting inslaan en uitgaan. Jij hebt de roeping in je om dienaar van het altaar te zijn in onze Roemeens-Orthodoxe Kerk.”
- `Werkte Vader Arsenie ook buiten het Patriarchaat aan fresco’s en iconen?
Ja, alleen was dat indertijd weinig bekend. Hij werkte b.v. in de kerk van de Heilige Elefterie. Daar heeft hij een Moeder Gods geschilderd op het gewelf boven het altaar. Ik was erbij, toen hij dit werk voltooide.
- Maar dat werd pas later bekend? Niemand wist hiervan?
Er waren weinigen, die dat wisten. Ik woonde toen in de Virgiliu-straat, vlakbij de H. Elefteriekerk. Opvallend bij dit fresco van de Moeder Gods, is dat het Christuskind gekleed is in de streepjeskledij van een gevangene. In de kerk van de H. Antonius wordt een icoon bewaard van de H. Parasceva, die ook door Vader Arsenie werd geschilderd. Het gelaat van deze heilige straalt op een ongekende wijze barmhartigheid en nederigheid uit.
- Ook dat werd pas later bekend.
Waarom? Vader Arsenie schilderde dit icoon in het atelier van het Patriarchaat. Het werd besteld door Vader Dinu Provian, die niemand over de oorsprong van dit icoon inlichtte. Toen Vader Dinu stierf, waren zijn opvolgers onwetend over wie het werk gemaakt had.
- Zijn er nog andere iconen, door Vader Arsenie geschilderd, in Boekarest of ergens in Roemenië?
Ik heb weet van een icoon, dat Vader Arsenië schilderde, en dat ook de Moeder Gods op wolken voorstelt. Hij maakte het ontwerp bij ons in het atelier en hij vertelde mij ook met een zekere fierheid: “Ionica, ik ga de Maagd Maria schilderen.” Waar dit icoon echter vereerd en bewaard wordt, ben ik helaas vergeten.
- Blijkbaar werd nog een Moeder Gods-icoon, ook van de hand van Vader Arsenie, ontdekt in Chichis (Covasna), terwijl er een Bron van Genezing-icoon werd teruggevonden in de H.Drie-Eenheid-kerk te Boekarest in het district Ghica Tei?
Ik ken ‘De Bron van Genezing’. Het biedt, net als alle iconen, de kans en de kracht om de mens kennis te laten maken met de mystieke wereld van het Christendom, dat ten diepste beleefd kan worden in het eenvoudige Jezus-gebed: “Heer Jezus, Zoon van God, ontferm U over mij, zondaar.” De mystiek van Vader Arsenie vond zijn oorsprong bij Nichifor Crainic, een vriend van hem, en bij Vader Dumitri Staniloae, met wie hij de eerste vier delen van de Filokalia vertaalde. Vader Arsenie bracht de manuscripten mee vanuit de Berg Athos, waardoor het gigantische werk kon beginnen. Mooi detail: het monogram op de kaftomslag van de Filokalia-uitgave is ook een ontwerp van Vader Arsenie.
Naast zijn medische kennis, was Vader Arsenie ook bijzonder onderlegd in de theologie. Dat blijkt uit zijn boek ‘Het Pad Naar Het Koninkrijk’, een uitgebreide collectie van zijn teksten, waarin de éne weg beschreven wordt, die tot het uiteindelijke Heil leidt, nl. “de Christelijke Leer in al zijn diepgang in alle oprechtheid beleven.” Het was deze raad voor zijn medemens, die hij op een volwaardige wijze tijdens zijn leven gestalte gaf en waardoor hij een voorbeeld was van de renaissance van het Roemeense geloof en de traditionele waarden van gezin en familie. Eén van zijn mooie zegswijzen was: “Wie een Christelijk leven leidt, kan met niemand in ruzie of oorlog leven. Tenzij met de duivel.”
- Hoe is Vader Arsenie je bijgebleven?
Ik herinner mij nog iets erg persoonlijks. In april 1963 ontving ik de sleutel van het appartement, waar ik nog steeds woon. Vader Arsenie kwam mij helpen met het verhuizen van het weinige meubilair. Hij was zeer opgewekt, toen hij ons appartement binnenkwam. Hij zegende het huis en bleef bij mij, bij mijn vrouw en ons 2-jarig kindje. Mijn nicht, Victoria, was er ook bij. Het was een grote eer en vreugde voor mij om Vader Arsenie te mogen ontvangen. Zelf had ik hem nooit dùrven vragen om een handje toe te steken bij de verhuis, maar hij had mij als collega zijn hulp spontaan aangeboden. En hij was ook echt opgetogen met mijn nieuwe woning. Daarvoor had ik slechts een kamertje van 2m bij 2,75 m maar door de gebeden van Vader Arsenie en mijn gebeden bij een Spyridon-icoon in de Spyridon Vechi-kerk werd mij dit appartementje toegewezen.
- Wat kun je nog vertellen over jezelf, Vader Ioan? U leerde schilderen bij Vader Arsenie, die je ook aanraadde priester te worden en heel wat wijsheid heeft geschonken. Is er nu nog tijd om te schilderen?
Ik werd priester in 1970 en mocht op vele plaatsen mijn roeping uitoefenen. Op die plekken heb ik ook fresco’s en iconen mogen schilderen. Zo is er de Bumbacari-kerk in de Toporasistraat te Boedapest. Toen ik daar begon, waren de muren zwart. De muurschilderijen waren niet meer zichtbaar. Ik heb toen de muren afgewassen en met grote moeite de onderliggende taferelen gerestaureerd. Het tafereel was het werk van Vader Sofian Boghiu, die naast Vader Arsenie ook mijn leraar was, en de gebroeders Morosanu.
- Heb je ook een icoon geschilderd voor de Serban Voda-kerk?
Natuurlijk, meerdere zelfs. Ik maakte een icoon van Spyridon de Wonderdoener en in de altaarruimte staat een icoon van Christus, gemaakt op bladgoud, en een icoon van de Moeder Gods, gebaseerd op een tekening van Vader Arsenie. Neen, noch mijn leeftijd, noch mijn pensioen zijn een reden om te stoppen met schilderen. Thuis wachten mijn schildersezel, mijn borstels en mijn verfjes mij op om nog steeds nieuwe iconen te maken.
Tekst naar:
Crestinortodox.ro/reportaj/parintele-arsenie-boca-pictor-icoane-de-suflete-140378.html
Uitweiding:
Vader Ioan werd priester gewijd door Zijne Excellentie Patriarch Iustinian in de Domnita Balasa-kerk op de zondag van Joannes Climacus (Joannes van de Ladder) tijdens de Grote Vasten van 1970. Hij diende 50 jaar lang aan het altaar van de Heer en werd, o wonderlijke voorzienigheid, voor de Hemel geboren op 29 maart 2020, de zondag van Joannes Climacus (Joannes van de Ladder). Vader Ioan betrad de eeuwigheid in het volle besef dat hij God én de medemens had gediend in woord en daad, met zijn gezangen en met zijn penselen. Hij was een zachtmoedige en contemplatieve geest, waaraan God de genade en de gave van gebed had geschonken. Ongetwijfeld deed hij de woorden van de Apostel Paulus alle eer aan: “Ik heb de goede strijd gestreden, ik heb mijn loop ten einde gebracht, ik heb het geloof behouden. Voorts ligt voor mij gereed de krans der rechtvaardigheid, welke te dien dage de Heer, de Rechtvaardige rechter, mij zal geven, doch niet alleen mij, maar ook allen, die Zijn verschijning hebben liefgehad.” (2Tim. 4,7-8)